Le o meu blog

Cantos vatios move Pogačar

por

Non vou dicir que as matemáticas cambiaron o ciclismo. Non, non o vou dicir. Pero que o ciclismo actual é diferente do que se vía hai unhas décadas é indubidable. E que a ciencia tivo moito que ver nesa evolución é un feito. Quen se afeccionase a este deporte nos setenta ou nos oitenta, case que incluso nos noventa, recordará grandes pájaras (ese é o nome polo que se coñecen os desfalecementos repentinos). Míticos ataques cheos de forza de corredores que pouco tempo despois se viñan abaixo, reducían o ritmo e acababan quedando atrás. Cambios drásticos na situación de carreira, mellorías ou empeoramentos impredicibles. Algo que xa só ocorre esporadicamente, posto que os ciclistas teñen moi claro cal é o límite que poden acadar, cal é a velocidade que poden manter, e raramente “rebentan” da forma na que sucedía hai non tanto.

Os factores do cambio son múltiples e variados: dende o adestramento até a alimentación, pasando pola forma de administrar as forzas durante a carreira. Outro aspecto no que a evolución do deporte se fai moi visible para os afeccionados é o rendemento en competición. Explícome: non hai tanto, en tempos de Miguel Indurain sen ir máis lonxe, era habitual que grandes campións se presentasen en certas carreiras sen ánimo de gañalas, tan só para ir acumulando quilómetros, case coma un adestramento máis. O propio Indurain ten quedado a moitos minutos do gañador en voltas de unha semana que utilizaba como preparación para o Tour ou o Giro. Iso tampouco ocorre xa, hoxe en día os mellores ciclistas só se presentan na liña de saída cando están seguros de que son competitivos e optan á vitoria. Compiten menos días pero sempre a tope; a principios dos noventa Indurain corría máis de 70 días nos anos que gañaba o Tour, no último lustro Tadej Pogačar non adoita chegar a 60.

A próxima vez que vexa unha carreira, fíxese cando un ciclista cambia de bici (por avaría ou por caída) e verá que se preocupa por coller un aparello do guiador e colocalo na nova montura que lle dá o auxiliar. É o potenciómetro (figura 7), unha ferramenta indispensable para o ciclista. O aparello recibe este nome porque, de entre as magnitudes que mide, está a potencia. De aí que se popularizasen expresións do estilo “fixo a subida a x vatios”.

Ciclocomputador con potenciómetro. Fonte: Garmin.
Ciclocomputador con potenciómetro. Fonte: Garmin.

Os vatios son a unidade de medida da potencia, que na física é a cantidade de traballo efectuado por unidade de tempo. Esa potencia que desenvolve o deportista intenta recoller un valor obxectivo do esforzo mecánico real que realiza, con independencia de factores externos coma o desnivel da estrada ou o vento. Por esa razón, resulta unha excelente medida da intensidade que axuda a coñecer a enerxía xerada. Cun traballo que consume 1 joule de enerxía durante 1 segundo de tempo, xérase 1 vatio de potencia. Aplicada ao ciclismo, esta potencia é equivalente a multiplicar a forza de torsión sobre os pedais pola cadencia de pedaleo:

    \[Potencia(W) = \dfrac{Traballo (J)}{Tempo (s)}\]

Convén distinguir entre a potencia absoluta e a potencia relativa, que depende do peso da persoa que realiza o esforzo. Para achar a potencia relativa, simplemente divídese o valor da potencia absoluta entre o peso. Unha persoa move en promedio entre 3 e 4 vatios por quilogramo (W/kg). Un ciclista de elite chega aos 6 e até os 7 vatios por quilogramo, e ademais é quen de soster esa potencia durante moito máis tempo que a maioría de nós. Esta magnitude reduce a importancia que ten o peso do ciclista, dato que tradicionalmente preocupaba moito tanto ao propio deportista como aos seus preparadores. Resulta primordial saber cantos vatios por quilogramo movemos, o cal facilita a comparación entre perfiles fisiolóxicos diferentes, ademais de posibilitar que os plans de adestramento se centren ou ben en aumentar a potencia mantendo o peso, ou ben en diminuír o peso mantendo a potencia.

Basicamente, o que estamos a dicir é que dous corredores que xeran a mesma potencia absoluta poden ter rendementos moi diferentes se as súas masas corporais son distintas. A relación W/kg ten en conta esta diferenza e axuda a entender mellor o rendemento cando, por exemplo, estamos analizando a subida a un porto de montaña. Un ciclista de 60 kg que xera 360 W está producindo 6 W/kg, mentres que un de 75 kg que xera 420 W produce 5,6 W/kg, o que supón unha diferenza notable no rendemento efectivo.

Tras introducir todo isto, imos facer algúns cálculos. Comezaremos pola Velocidade de Ascensión Media (VAM), unha medida sinxela que relaciona o desnivel dunha subida e o tempo empregado. Trátase dunha estimación moi simple, sen datos complexos, que permite un primeiro achegamento ao rendemento.

    \[VAM = \dfrac{desnivel \cdot 1 hora}{tempo\, empregado}\]

Vou tomar os datos que colgou @ammattipyoraily en X sobre a ascensión a San Luca na 2.ª etapa do Tour de Francia do 2024: Tadej Pogačar tardou 5 minutos 10 segundos en salvar un desnivel de 198 metros. Por tanto:

    \[VAM = \dfrac{198 m \cdot 3600 s}{310 s} \approx 2299 m/h\]

É unha prestación excelente, e a VAM permite facer comparacións entre subidas semellantes realizadas en condicións parecidas. Unha estimación moi simple, pero que permite establecer unha primeira aproximación do nivel dun ciclista nunha subida. Iso si, hai que ter en conta nas análises que a VAM tende a ser maior en pendentes máis pronunciadas: a unha potencia constante, xa que aumenta exponencialmente por cada unidade de aumento da pendente.

A utilidade da VAM aumentou cando o doutor Michele Ferrari (moi controvertido como preparador de ciclistas por recorrer a prácticas dopantes, pero ao mesmo tempo un adiantado que desenvolveu técnicas de gran utilidade) se baseou en datos empíricos medidos por el mesmo para relacionar a VAM co potencia relativa (a dos W/kg). Ferrari estableceu este factor dependente da pendente en 200+10\cdot % pendente. Na ascensión a San Luca da que falamos antes, a porcentaxe media da subida é de 10,53 %. Tense así:

    \[potencia\, relativa \approx \dfrac{2299}{200 + 10\cdot 10,53} \approx 7,53 W/kg\]

Un dato excelente, non cabe dúbida. Unha potencia tan alta enténdese pola curta duración da subida. En portos máis longos, nos que se debe manter o esforzo durante máis tempo, non se alcanzan potencias tan elevadas.

Unha cousa que está clara é que, cando vemos aos grandes ciclistas na televisión, nós non temos acceso aos datos reais da potencia que xeran. Iso saberano eles e os seus preparadores, nós dende o noso sofá vémonos limitados a facer estimacións, inferindo a partir dos poucos datos que temos. Obviamente, a relación entre a VAM e a potencia relativa non é tan simple. En realidade, existen diversas forzas ás que se enfronta o ciclista: ademais da gravidade, están a resistencia do aire (unha posición aerodinámica pode ser importante), a resistencia da rodaxe, a inercia ou a perda de enerxía da transmisión da cadea. É claramente imposible establecer unha correlación tan simple coma a anterior.

Ferrari chegara á súa fórmula tomando os datos dun ciclista que pesaba 64 kg e xeraba 300 vatios, é dicir, uns 4,7 W/kg. O seu factor de corrección entre VAM e potencia relativa pode ofrecer bos resultados para outros deportistas con niveis similares de potencia, pero ese non é o caso dos ciclistas de elite, que nas subidas decisivas se moven arredor dos 7 W/kg. En xeral, canto maiores sexan as forzas aerodinámicas, menos fiable se volve a fórmula de Ferrari. Métodos indirectos para estimar a potencia requiren ter en conta esoutras forzas que mencionamos, sendo a potencia total a suma de todas as potencias necesarias para vencer cada unha desas forzas. Aquí fálase un pouco de todo isto, e aquí pode verse un estudo máis completo.

Para rematar esta entrada, simplemente indicar que a potencia en relación coa gravidade sería calculada como \dfrac{m \cdot g \cdot h}{t}. Na ascensión a San Luca podemos tomar un peso de Pogačar m=66 kg (peso que lle asigna a páxina web Pro Cycling Stats), a gravidade como g=9,8 m/s^2, e os xa referidos datos do desnivel h=198 m e tempo de 5 minutos e 10 segundos. Nese caso:

    \[P_{gravidade} = \dfrac{66 \cdot 9,8 \cdot 198}{310} \approx 413 W\]

Este número de 413 W sería, así, a potencia absoluta requirida para vencer a forza da gravidade. Suporían 6,26 W/kg de potencia relativa, pero a esta medida habería que sumarlle a potencia relativa ás outras forzas, e cada unha delas áchase mediante a súa propia fórmula. Chegados aquí, o único que teño claro é que dá igual como o mida: eu non fun, non son e non serei capaz de achegarme nunca a esas potencias.

Algunhas referencias:

Deixa un comentario

Contáctame